Muzejni artefakty – mova istoriji. Znajomstvo z krajinoju kriź pryzmu kuĺtury – ce odyn iz kliučovych momentiv jiji piznannia. Pro kuĺturnu spadščynu, muzeji, specyfiku jichnioho funkcionuvannia v Ukrajini ta zakordonom, rozmovliajemo z mižnarodnym trenerom iz muzejnoho menedžmentu Danutoju Bilavyč, zaviduvačem naukovoho viddilu Muzyčno-memoriaĺnoho muzeju Solomiji Krušeĺnyćkoji u Ĺvovi.
Jakščo porivniaty vidviduvanisť muzejiv za kordonom i u nas, jakoju bude riznycia?
Riznycia – raziuča. Tomu ščo tam v desiatky, v sotni raziv vidviduvanisť biĺša, jak i biĺšý biudžet. Rachunok jde na sotni tysiač dolariv, ce jakščo začipaty finansovu storonu dijaĺnosti velykych muzejiv.
Z čym pov’jazana cia tendencija nyźkoji vidviduvanosti? Z nevyroblenoju kuĺturoju pochodiv do muzejiv ta teatriv?
Na žaĺ, cia tradycija u naš čas perervana. Do prykladu, v radianśki časy bula choroša praktyka vidviduvannia muzejiv – i v ramkach škiĺnoji prohramy, i v systemi dijaĺnosti turystyčnych biuro. Ščodo nehatyvnych tendencij – možemo hovoryty pro zapolityzovanisť radianśkych muzejiv, adže vony, jak j inši zaklady kuĺtury, vykonuvaly pevne ideolohične zavdannia. Prote naviť v toj čas muzejni pracivnyky namahalyś pryščepyty ditiam liubov do mystectva.
Teper cia tradycija škiĺnoho vidviduvannia muzejiv i teatriv deščo vtračena. Lyše v ostanni roky, zavdiaky učasti ĺvivśkych muzejiv ta zahaĺnoosvitnich škil v mižnarodnych ta rehionaĺnych proektach («Magpie», «Škola i muzej: praciujemo razom») u nas nalahodžujuťsia stosunky z včyteliamy, metodystamy, jaki zacikavleni svojeju robotoju i majuť bažannia pryvesty ditej do muzeju. Tak, vprodovž 2009-2011 rr. u Muzeji Solomiji Krušeĺnyćkoji vidbuvavsia velyký proekt «Ĺviv muzyčný», jaký vidvidaly biĺše 3 tysiač učniv. My rozpovidaly pro Solomiju Krušeĺnyćku, pro muzyčne žyttia Ĺvova vid najdavnišych časiv, školiari diznavalyś pro tvorčisť ĺvivśkych kompozytoriv, znajomylyś iz jichnimy tvoramy. Zavdiaky peremozi Muzeju u konkursi sociaĺno-kuĺturnych proektiv Ĺvivśkoji miśkoji rady, vsi zachody proektu dlia školiariv buly bezkoštovnymy.
Sered vidviduvačiv muzeju moloď dominujuča katehorija?
V nas je rizni vikovi katehoriji vidviduvačiv i dlia kožnoji z nych my majemo svoji prohramy. Dlia prykladu nazvu mižnarodný proekt «Opern Reisen», rozroblený pracivnykamy našoho muzeju ta turystyčnymy firmamy nimećkomovnych krajin. Cej proekt rozrachovaný na inozemnych turystiv z Nimeččyny, Avstriji ta Švejcariji (perevažno, ce liudy pochyloho viku), jaki cikavliaťsia i rozumijuť klasyčnu muzyku i operne mystectvo. V ramkach proektu «Opern Reisen» v Muzeji vidbuvajeťsia tematyčna ekskursija nimećkoju movoju ta koncert kamerno-vokaĺnoji muzyky. Krim toho, turysty vidvidujuť operni vystavy u Ĺvivśkomu teatri opery ta baletu.
Takož u nas je kolo prýateliv muzeju – ce vidomi ĺvivśki muzykanty, profesory Ĺvivśkoji muzyčnoji akademiji – muzykoznavci, spivaky, vykonavci na muzyčnych instrumentach. Dlia cijeji katehoriji našych vidviduvačiv u Muzeji vidbuvajuťsia naukovi čytannia i konferenciji, muzyčni večory i koncerty, v jakych beruť učasť jak vidomi muzykanty, tak i studenty, jaki lyše počynajuť svij šliach u mystectvi.
Turystiv bahato?
JA b skazala dostatnio.
Muzeji ukrajinśki ta muzeji zakordonni praciujuť za schožymy schemamy?
U 1960 roci doslidnyk muzejeznavstva Benua vyslovyvsia tak: «Jevropejśký muzej – salon, amerykanśký – muzej klub, radianśký muzej – škola». Muzeji značnoju miroju zberehly pidchody, jaki sformuliuvav Benua. Vidtak ja b chotila trochy rozpovisty pro amerykanśki muzeji.
Meni vypala možlyvisť vziaty učasť u prohrami obminiv, jaku orhanizovuje Derždepartament SŠA: «Roĺ muzejiv u stanovlenni nacionaĺnoji identyčnosti». V mežach prohramy ja vidvidala duže bahato amerykanśkych muzejiv, jaki spravyly na mene velyčezne vražennia. Zachoplennia vyklykaly ne tak rozmiry kolekcij (bo v nas vony takož bahati), a pracia z vidviduvačamy, druziamy, volonteramy. Vražaje jak pobudovana muzejna sprava. V Ameryci osnovne navantažennia pokladene na volonteriv. Liudy bezkoštovno viddajuť svij viĺný čas dlia muzejiv – vony provodiať ekskursiji, rizni navčaĺni prohramy. Čudove technične osnaščennia, nezvažajučy na nevelyku kiĺkisť avtentyčnych eksponativ. Zavdiaky technolohijam, jichni muzeji vyhliadajuť dijsno rozkišnymy.
Suttievoju riznyceju miž amerykanśkymy ta ukrajinśkymy muzejamy je toj moment, ščo v amerykanśkych muzejach menša uvaha prydiliajeťsia naukovomu opraciuvanniu eksponativ, ce je funkcija universytetśkych doslidžeń. Muzeji zberihajuť artefakty i praciujuť z vidviduvačamy. Osnovna častka v ekskursijnij roboti liahaje na volonteriv, jaki vmijuť provodyty ekskursiji, ale ne je naukovciamy. Jevropejśki muzeji pojednujuť naukovu ta prosvitnyćku dijaĺnisť. Natomisť u Ukrajini naukova funkcija muzejiv – peršoriadna.
Rozkažiť, čy vdaloś pobuvaty u nezvyčajnych, netypovych muzejach?
Osoblyvo cikavymy dlia mene staly sadyba Džordža Vašynhtona u Maunt Vernoni, mistečko Viĺjamsburh (štat Virdžynija). Viĺjamsburh – misto muzej. Ce žyve misto, tam praciujuť vsi ti zaklady, jaki praciuvaly u 18 stolitti: stara pošta, drukarnia, kramnyčky, tam i dosi vyhotovliajuť tohočasni tovary, ti sami, ščo j try stolittia tomu. «Meškanciamy» Viĺjamsburha je muzejni pracivnyky, jaki vyvčajuť rizni sfery pobutu amerykanciv 18 st.
Takož mene vrazyv dytiačý muzej u Novomu Orleani. Vin absoliutno interaktyvný. Dity možuť prýty vranci i výty z nioho vvečeri, tam dlia nych je supermarket, zaklad charčuvannia, de vony možuť bavytyś i v prodavciv, i v kuchariv. JE takož rizni medyčni kabinety: stomatolohičný, oftaĺmolohičný (v niomu ditlachy majuť možlyvisť «zazyrnuty» v oko orlu, riznym tvarynam, zavdiaky zbudovanym maketam), v ihrovij formi vyvčyty pravyla dorožnioho ruchu.
Cikavo, ščo v Ameryci duže rozvynena systema sponsorstva. Ditej v bahatych rodynach vychovujuť tak: jakščo jim dajuť kyšeńkovi hroši – tretynu dytyna zalyšaje na vlasni vydatky, tretynu musyť vidklasty na «čorný deń», tretynu žertvuje bidnišym. Cia systema dijsno praciuje j na zahaĺnoderžavnomu rivni, i zavdiaky ciomu «pravylu tretyny» amerykanśki muzeji taki uspišni. Vony zarobliajuť lyše tretynu svoho biudžetu: kvytkamy, suvenirnoju produkcijeju, kav’jarniamy, restoranamy, platnymy prohramamy i t. i. Tretynu otrymujuť vid uriadu, municypaĺnoji vlady, abo vid žertvodavciv, a tretyna – ce hrantovi prohramy pid pevný proekt, abo akciju. Dyrektoramy muzejiv je dosvidčeni menedžery.
Jaka sytuacija z finansuvanniam v ukrajinśkych muzejach?
Na žaĺ, v Ukrajini velyka problema z finansuvanniam muzejiv, adže my zvykly do radianśkoji systemy, koly deržava povnistiu utrymuvala muzej. Muzej mih spokijno praciuvaty, znajučy, ščo vsi joho potreby buduť oplačeni. Zaraz zovsim inša sytuacija – častka deržavnoho finansuvannia postijno zmenšujeťsia, a muzeji zalyšajuťsia neprybutkovymy orhanizacijamy, jaki formaĺno ne majuť prava zarobliaty hroši. Ščob vyrišyty ciu problemu, neobchidni zminy u zakonodavstvi. Narazi v Ukrajini nemaje tradyciji sponsorstva i mecenactva. V SŠA vyhidno buty mecenatom, tomu ščo zmenšujuťsia jichni podatky. V nas cia systema ne praciuje. Ščo stosujeťsia napysannia proektiv na hranty, to muzejni pracivnyky, jaki v biĺšosti je naukovciamy i duže dobre znajuť muzejnu robotu, na žaĺ, malo orijentujuťsia v napysanni proektiv. Ne bahatiom ukrajinśkym muzejam poščastylo buty učasnykamy zachodiv, treninhiv, na jakych speciaĺno včyly pysaty proekty. Krim toho, v Ukrajini ne tak bahato fondiv, jaki materiaĺno možuť pidtrymaty muzejni proekty.
Ale vse ž taky, my bačymo duže pozytyvni zminy u muzejach za ostanni 10 rokiv. Ce – aktyvna robota zi škiĺnoju moloddiu. Školiariv ne prosto pryvodiať do muzeju, dlia toho, aby vony oznajomylyś iz temoju zi škiĺnoji prohramy. Muzeji aktyvno praciujuť v systemi majster-klasiv, ce duže cikavo dlia ditej. V našomu muzeji provodiaťsia majster-klasy z vytynanky, liaĺky-motanky, pysanky. Duže dobre praciujuť naši kolehy u Ĺvivśkomu nacionaĺnomu muzeji imeni A. Šeptyćkoho. Dlia ditej provodiať majster-klasy iz vyhotovlennia javorivśkoji ihrašky, pysannia ikon na skli ta nyzky inšych..
Pozytyvnym faktom je te, ščo zarodylaś konkurencija miž muzejamy. Kožen muzej namahajeťsia prydumaty ščoś cikave, aby zalučyty ditej, turystiv.
Jaki šče muzeji Vy b vidznačyly?
Duže dobre, na moju dumku, praciuje ĺvivśký Muzej relihiji. Ekskursiji pidzemelliam, jaki vony proponujuť, cikavi i dlia ĺviv’jan, i dlia turystiv. Liubliu Muzej knyhy ta drukarstva Ukrajiny u Kýevi. U nas duže aktyvna spivpracia iz cym muzejem. U berezni-travni my eksponuvaly tam vystavku «Na veršyni svitovoji slavy» do 140-riččia vid Dnia narodžennia Solomiji Krušeĺnyćkoji. Ekspozycija korystuvalaś velykym uspichom, kiĺkisť vidviduvačiv siahla 9 tysiač.
Jak často spivpraciujete z inšymy muzejamy?
Zavdiaky mižnarodnym prohramam dosyť často. Miž muzejamy zav’jazujuťsia kontakty. Chorošym majdančykom dlia mižmuzejnoji komunikaciji staly Vseukrajinśki muzejni festyvali u Dnipropetrovśku, jaki orhanizovuje Istoryčný muzej im. D. Javornyćkoho. Vprodovž tyžnia tam vidbuvajeťsia bahato akcij.